بازتاب طنز در شاهنامه

با آنکه شاهنامه به عنوان مهم ترین اثر حماسی ادب فارسی همواره مورد توجه بوده ، اما به کاربرد طنز در آن پرداخته نشده است . طنز یکی از مهم ترین محورهای کلامی است که ادبا از آن در بیانی آمیخته با ریشخند و تلخند برای انتقاد و اصلاح نا به سامانی ها و ایجاد آگاهی و بیداری در فرد و جامعه بهره می گیرند . در این پژوهش اهمیت طنز و انواع آن در شاهنامه و شیوه ها و شگردهای طنزپردازی فردوسی بیان شده است. در بخش اول طنز از نظر مضمون و محتوا بررسی شده که در یکی از جنبه های آن در قالب طنز سیاسی ، شاعر با تعریض و تهکم به مبارزه به ظلم و بی عدالتی پرداخته است و در طنزهای اجتماعی قصد اصلاح ناهنجاری های فردی و اجتماعی را دارد و با طنزهای فلسفی بر دنیا و دلبستگان آن با ریشخند نگریسته و سرنوشت محتوم بشر را یادآور شده است. در بخش دوم طنز از جهت بافت کلامی مورد توجه قرار گرفته است. فردوسی با هنر توصیف و در کنار گفتارپردازی های خویش طنزهای نمایشی ، موقعیت و تراژیک را آفریده است که حاصل گفتار و کردار قهرمانان و توصیفات اوست. در بخش سوم به شیوه های بیان طنز در این اثر توجه شده است . شاعر با کنارهم نهادن امور متضاد و حتی گاه امور متناسب و با تکیه بر باورهای عامیانه و بهره گیری از صنایع بدیعی در روایت خویش و گفتار قهرمانان و رجزخوانی های آنان طنزهایی مودبانه همراه با تعریض ، طعنه و گواژه ساخته است. گرچه کلام او گاهی به هجو نزدیک می شود اما هرگز از جاده اخلاق خارج نمی گردد و هدف او تحقیر وخوارداشت نیست گرچه کلامش با سرزنش و نکوهش درآمیخته است.